Επιμέλεια Κλεοπάτρα Ζουμπουρλή, μορ. Βιολόγος, medlabnews.gr
Σήμερα
είναι γενικώς αποδεκτό, ότι τα 2/3 έως και τα 4/5 των κακοηθών
νεοπλασιών του ανθρώπου οφείλονται σε παράγοντες του περιβάλλοντος. Σύμφωνα
με σύγχρονες έρευνες, παράγοντες της διατροφής ευθύνονται για τα 50%
των κακοηθών νεοπλασμάτων και για πάνω από το 1/3 των καρκίνων στους
άντρες. Ο προσδιορισμός του ρόλου που διαδραματίζουν οι παράγοντες
διατροφής στη διαδικασία της καρκινογένεσης είναι δυσχερής. Η πορεία που
διανύεται από την έναρξη της νεοπλασματικής εκτροπής μέχρι τις κλινικές
εκδηλώσεις της νόσου είναι μακρά. Εξάλλου, οι διαιτητικοί παράγοντες δε
δρουν πάντοτε μεμονωμένα, αλλά αποκτούν καρκινογόνες ιδιότητες σε
συνεργασία με άλλους παράγοντες ή κάτω από ορισμένες συνθήκες. Πολλές
από τις καρκινογόνες ουσίες προστίθενται στις τροφές ή δημιουργούνται
από την επίδραση μικροοργανισμών στην τροφή. Επιπλέον, η περιεκτικότητα
της τροφής σε λίπη, πρωτεΐνες, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία μπορεί να
προδιαθέτει σε καρκίνο ή να παρεμποδίζει την καρκινογένεση.
ΤΡΟΦΕΣ ΜΕ ΑΝΤΙΚΑΡΚΙΝΙΚΗ ΔΡΑΣΗ
Τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη C
Συγκεκριμένα
η βιταμίνη C ή ασκορβικό οξύ είναι υδατοδιαλυτή αντιοξειδωτική ουσία
που υπάρχει στον άνθρωπο. Η αντιοξειδωτική της δράση στην αναστολή
σχηματισμού νιτροζαμινών.
Η
βιταμίνη C βρίσκεται, κυρίως, στα φρούτα (πορτοκάλι, ακτινίδιο, λεμόνι,
φράουλες), αλλά και σε ορισμένα πράσινα λαχανικά (πιπεριά, λάχανο).
Έρευνες
έχουν δείξει ότι η βιταμίνη C μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης, κυρίως του
καρκίνου του στομάχου και λιγότερο του καρκίνου της στοματικής
κοιλότητας , του οισοφάγου, του παγκρέατος του πνεύμονα και του τραχήλου
της μήτρας. Απαιτείται περισσότερη έρευνα για την ταυτοποίηση της
πραγματικής της δράσης.
Τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες
Σχετικές
μελέτες έδειξαν ότι η διατροφή, πλούσια σε φυτικές ίνες, μειώνει τον
κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου, του παγκρέατος και του
ενδομητρίου.
Λόγω
της ύπαρξης και άλλων αναγνωρισμένων ωφελειών που σχετίζονται με την
κατανάλωση τροφών, πλούσιων σε φυτικές ίνες -μείωση της συχνότητας των
καρδιαγγειακών νοσημάτων και του διαβήτη τύπου ΙΙ – πρέπει ο πληθυσμός
να ενθαρρυνθεί στην καθημερινή κατανάλωση ποικιλίας λαχανικών, φρούτων
και ολικής αλέσεως δημητριακών και αρτοποιημάτων.
Τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη Α και καροτενοειδή
Τα
σκούρα πράσινα λαχανικά (σπανάκι, μπρόκολο) και τα κιτρινοκόκκινα
φρούτα και λαχανικά (βερίκοκο, καρότο, ντομάτα, γλυκοπατάτα) περιέχουν
πάνω από 40 είδη καροτενοειδών, περιλαμβανομένου του Β-καροτενίου , της
λυκοπένης και της λουτεΐνης. Τα συστατικά αυτά φαίνεται να ασκούν
προστατευτική δράση ενάντια στον καρκίνο του πνεύμονα, του οισοφάγου,
του στομάχου, του παχέος εντέρου, του μαστού και του τραχήλου της
μήτρας.
Από
τα πιο υποσχόμενα καροτενοειδή είναι η λυκοπένη, που βρίσκεται, κυρίως,
στη ντομάτα και τα προϊόντα της, με δράση ενάντια στον καρκίνο του
προστάτη, του πνεύμονα και του στομάχου.
Τροφές που περιέχουν φυτοοιστρογόνα
Πηγές των φυτοοιστρογόνων περιλαμβάνουν τα όσπρια, τη σόγια, τα δημητριακά ολικής αλέσεως και τα φρούτα.
Τα φυτοοιστρογόνα περιλαμβάνουν δύο μεγάλες κατηγορίες: τα ισοφλαβονοειδή και τις λιγνάνες.
Επιδημιολογικές
έρευνες έδειξαν ότι άτομα που καταναλώνουν συχνά τρόφιμα που περιέχουν
ισοφλαβονοειδή (κυρίως σόγια) εμφανίζουν μειωμένη συχνότητα καρκίνου του
μαστού, του παχέος εντέρου και του προστάτη. Ο ρόλος των λιγνανών ως
καρκινοπροστατευτικών βρίσκεται υπό έρευνα.
Τροφές που περιέχουν οργανοσουλφίδια
Έρευνες
έχουν υποστηρίξει την προστατευτική δράση ορισμένων οργανοσουλφιδικών
συστατικών. Το σκόρδο, που είναι πλούσιο σε οργανοσουλφίδια, φαίνεται
να μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου και του
δέρματος.
Ορισμένα
λαχανικά, όπως είναι το μπρόκολο, το κουνουπίδι, το λάχανο, και τα
λαχανάκια Βρυξελλών, τα οποία επίσης είναι πλούσια σε οργανοσουλφίδια
φαίνεται να συντελούν στην αποτροπή ανάπτυξης αρκετών μορφών καρκίνου.
Τροφές που περιέχουν σελήνιο
Το
σελήνιο είναι ένα ακόμη φυσικό αντικαρκινογόνο. Αναστέλλει σε σημαντικό
βαθμό την επαγωγή καρκίνου του δέρματος από μια σειρά γνωστές
καρκινογόνες ουσίες ή ιούς, καθώς και του ήπατος, του παχέος εντέρου και
του μαστού στα πειραματόζωα. Χαμηλές συγκεντρώσεις σεληνίου στον
ανθρώπινο οργανισμό φαίνεται να σχετίζονται με υψηλούς κινδύνους
καρκινογένεσης. Το σελήνιο αποτελεί την ενεργό θέση ενός από τα
σπουδαιότερα ένζυμα που συμμετέχουν στην καταστροφή των διαφόρων μορίων
που είναι πρόδρομα των ριζών οξυγόνου.
Τροφές που περιέχουν φαινόλες
Σχεδόν
όλα τα φρέσκα φρούτα, λαχανικά, και δημητριακά περιέχουν σημαντικές
ποσότητες φαινολών, μερικές μορφές των οποίων παρουσιάζουν
αντικαρκινικές ιδιότητες:
-Μονοφαινόλες – Διφαινόλες: βρίσκονται κυρίως στους ξηρούς καρπούς και στα μούρα
-Φλαβονοειδή: βρίσκονται, κυρίως , στα εσπεριδοειδή
-Πολυφαινόλες:
στο πράσινο τσάι, φαίνεται να ασκούν προστατευτική δράση κατά του
καρκίνου του πνεύμονα, του οισοφάγου, του στομάχου και του δέρματος.
-Ρεσβερατόλη: βρίσκεται κυρίως στα σταφύλια, το κόκκινο κρασί και τα φυστίκια
-Κουρκουμίνη:
κύριο συστατικόν του μπαχαρικού κάρυ, φαίνεται να ασκεί προστασία κατά
του καρκίνου του παχέος εντέρου και του μαστού. Περιέχει ένα μόριο, την χρυσόρριζα ή κουρκούμη, με κύριο μόριο την κουρκουμίνη, η οποία:
• Είναι
ισχυρός ανταγωνιστής του παράγοντα NF-Kappa B, ουσία που εκκρίνεται από
τα καρκινικά κύτταρα για την ανάπτυξη φλεγμονής και την περαιτέρω
ανάπτυξη και εξάπλωση του όγκου,
• Στο
εργαστήριο, αναστέλλει την ανάπτυξη πολλών μορφών καρκίνου, όπως του
παχέος εντέρου, του ήπατος, του στομάχου, του μαστού, των ωοθηκών καθώς
και της λευχαιμίας
• Επιδρά στην αγγειογένεση και προκαλεί κυτταρική απόπτωση του όγκου
Επιθετικοί
όγκοι, όπως το γλοιοβλάστωμα είναι πιο ευαίσθητοι στη χημειοθεραπεία
όταν οι ασθενείς παίρνουν ταυτόχρονα και κουρκουμίνη.
Άλλες τροφές
Ορισμένα συστατικά, που βρίσκονται κυρίως σε φρούτα και λαχανικά, φαίνεται να παρουσιάζουν αντικαρκινικές ιδιότητες:
-Τα μονοτερπένια, κυρίως στα έλαια των εσπεριδοειδών
-Οι ινδόλες (indoles) και τα ισοθειοκυανικά (isothiokyanates), κυρίως στα λαχανικά μπρόκολο, κουνουπίδι και λάχανο
-Αναστολείς πρωτεασών, κυρίως στη σόγια. Περιέχει
ισοφλαβόνες, ιδιαίτερα τη γενιστεϊνη, τη δαϊδζενίνη και τη γλυκετεϊνη (
φυτο-οιστρογόνα, με βιολογική δράση στο ένα χιλιοστό αυτών των
γυναικείων ορμονών ), οι οποίες αναστέλλουν την αγγειογένεση και
μειώνουν την υπερδιέγερση του οργανισμού από τα οιστρογόνα, κι έτσι
μπορεί να επιβραδύνουν την ανάπτυξη οιστρογονοεξαρτώμενων όγκων
-Ρεσβερατόλη, κυρίως στο κόκκινο κρασί. Περιέχει
πολλές πολυφαινόλες, ανάμεσά τους και την ρεσβερατρόλη, εξάγονται από
τη ζύμωση των σακχάρων του σταφυλιού και προέρχονται από τη φλούδα και
τους σπόρους του. Γι’ αυτό και το λευκό κρασί δεν περιέχει τόσες πολλές
πολυφαινόλες. Ιδιαίτερα η ρεσβερατρόλη επιδρά στα γονίδια ( τις λεγόμενες σιρτουίνες ) που προστατεύουν τα υγιή κύτταρα από τη γήρανση και μπορεί να επιβραδύνει τα τρία στάδια ανάπτυξης του καρκίνου αναστέλλοντας τη δράση του NF-kappa B
Ελαιόλαδο
Πρόσφατες
έρευνες δείχνουν ότι το ελαιόλαδο ίσως να έχει μία προστατευτική
επίδραση κατά περιπτώσεων καρκίνου όπως του μαστού, του οισοφάγου και
του στομάχου.
Αμερικανοί
επιστήμονες ανακάλυψαν ότι το ολεϊκό οξύ, το κύριο συστατικό του
ελαιόλαδου, αναστέλλει τη δράση του ογκογονιδίου HER-2/eu που
εντοπίζεται στο 30% των ασθενών με καρκίνο του μαστού.
Τέλος, η φυσική άσκηση μειώνει τον κίνδυνο του καρκίνου του παχέος εντέρου και ενδεχομένως άλλων μορφών καρκίνου.
ΤΡΟΦΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΓΟΝΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Είναι
φανερό, ότι όσο σαφέστερες είναι οι γνώσεις μας για τη συμβολή των
παραγόντων διατροφής, και γενικότερα του περιβάλλοντος, στην ανάπτυξη
νεοπλασιών, τόσο αποτελεσματικότερα θα είναι και τα προστατευτικά μέτρα
που θα μπορούν να ληφθούν.
Επιγραμματικά,
θα μπορούσε να ειπωθεί ότι οι πιο σημαντικοί διαιτητικοί παράγοντες που
είναι γνωστό ότι συμβάλλουν στη δημιουργία κακοηθών νεοπλασιών, στον
μαστό, στο ήπαρ και κυρίως στο πεπτικό σύστημα (στομάχι – έντερο –
φάρυγγας – οισοφάγος) είναι:
• Τα αλκοολούχα ποτά (κυρίως σε συνδυασμό με το κάπνισμα) αυξάνουν τον πρόκλησης καρκίνου του οισοφάγου.
• Η κατανάλωση κόκκινου κρέατος και
κορεσμένου λίπους ζωικής προέλευσης φαίνεται, ότι αυξάνει τον κίνδυνο
κακοήθους νεοπλασίας στο παχύ έντερο και στον προστάτη αντίστοιχα.
• Οι ξηροί καρποί ή τα δημητριακά που έχουν μολυνθεί από αφλατοξίνες (ισχυρές καρκινόγονες ενώσεις) εξαιτίας της αποθήκευσής τους για μεγάλο χρονικό διάστημα.
• Η υπερκατανάλωση μαγειρικού άλατος φαίνεται, ότι αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα στην καρκινογένεση του στομάχου.
Βλαπτική
δράση έχουν επίσης τα διάφορα πρόσθετα των τροφίμων. Αυτά τα οποία
είναι πλούσια σε νιτρικά και νιτρώδη άλατα επιδρούν με αμίνες
προερχόμενες από την πέψη του κρέατος στο στομάχι, με αποτέλεσμα το
σχηματισμό νιτροζαμινών και άλλων νιτροζοενώσεων. Οι ουσίες αυτές είναι
ύποπτες για πρόκληση καρκίνου του στομάχου και του οισοφάγου, καθώς
πειράματα σε ζώα έδειξαν έντονη καρκινογόνα δράση. Σημαντικές ποσότητες
νιτρικών ενώσεων βρίσκονται στα λαχανικά όπως το μαρούλι και το σπανάκι,
καθώς επίσης και διάφορες άλλες βλαβερές ουσίες προερχόμενες κυρίως από τα φυτοφάρμακα.
Ο
ραγδαίος ρυθμός σωματικής αύξησης στα πρώτα χρόνια της ζωής,
συμπεριλαμβανομένης ενδεχομένως και της ενδομήτριας ζωής, φαίνεται ότι
αυξάνει τον κίνδυνο για αρκετές μορφές καρκίνου.
Η παχυσαρκία
αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για το μετεμμηνοπαυσιακό καρκίνο
του μαστού, καθώς και τους καρκίνους του ενδομητρίου, του νεφρού και της
χοληδόχου κύστης.
