Συντάκτης: Αλέξανδρος Γιατζίδης,
M.D., medlabnews.gr
Μια από τις πιο
σημαντικές προόδους στην διάγνωση και αντιμετώπιση του καρκίνου του προστάτη
(Κ.Π.) είναι η ανακάλυψη του PSA. Το PSA ανακαλύφθηκε στον προστατικό ιστό το
1970 (Ablin et al) , στο προστατικό υγρό το 1971 (Hara et al ) και μετρήθηκε
στο πλάσμα το 1980 ( Kuriyama et al 1980). Από το 1988 χρησιμοποιείται ευρέως
σαν δείκτης του καρκίνου του προστάτη (Stamey et al 1987, Oesterling et al
1988).
Το ειδικό
προστατικό αντιγόνο (PSA, Prostate-Specific Antigen) είναι μια γλυκοπρωτείνη, που ανευρίσκεται αποκλειστικά
στα επιθηλιακά κύτταρα του προστάτη και σε μικρές ποσότητες στις σπερματοδόχες
κύστεις, στους αδένες του Skene στη γυναίκα και στην ουρήθρα.
Μια μικρή ποσότητα εισέρχεται στην κυκλοφορία και κυκλοφορεί σαν
ελεύθερο(free) ή σαν συνδεδεμένο(comlexed). Το σύνολο αυτών των δύο αποτελεί το
συνολικό (total) PSA.
Η κύρια
λειτουργία του είναι η υγροποίηση του σπέρματος κατά την εκσπερμάτιση .
Το
PSA παράγεται από τα κύτταρα του προστάτη και εκκρίνεται φυσιολογικά δια των
προστατικών πόρων στο σπερματικό υγρό όπου βρίσκεται σε μεγάλες συγκεντρώσεις.
Ελάχιστη ποσότητα του PSA εισβάλλει και στην κυκλοφορία του αίματος, σε
παθολογικές συνθήκες τα επίπεδα του PSA αυξάνουν με αποτέλεσμα μεγαλύτερες
ποσότητες να εισβάλουν στο αίμα και έτσι να ανιχνεύεται η αύξηση αυτή στο αίμα.
Το PSA στο αίμα είναι ελεύθερο ή συνδεδεμένο με άλλες πρωτεΐνες. Έτσι με
την εξέταση αίματος μπορούμε να υπολογίσουμε και την τιμή του
ελεύθερου PSA (FREE PSA) στο αίμα και την τιμή του
ολικού PSA.
Οι δύο
αυτές μορφές του PSA δηλαδή το ελεύθερο και το
ολικό PSA είναι και αυτές που χρησιμοποιούνται
συχνότερα σήμερα για την εκτίμηση των πιθανών παθήσεων του
προστάτη , εκτιμώντας τις τιμές αυτές ανεξάρτητα και σε συνδυασμό .
Το PSA χρησιμοποιείται
κυρίως για την πιθανή ανίχνευση του καρκίνου του προστάτη σε πρώιμα στάδια
,έτσι ώστε, να πετύχουμε την καλύτερη θεραπεία για τον ασθενή .
Το PSA όμως
δεν αυξάνει μόνο στον καρκίνο του προστάτη αλλά και σε άλλες παθολογικές και μη
καταστάσεις . Επίσης χρησιμοποιείται από τους ουρολόγους για την
παρακολούθηση της θεραπείας του καρκίνου του προστάτη .
Η τιμή του PSA μπορεί να αυξηθεί εκτός από τον καρκίνο και στην
υπερτροφία του προστάτη, τιμή η οποία είναι συχνά εξαρτώμενη και με την ηλικία
του ασθενούς. Έτσι έχουν μελετηθεί και αναφερθεί διάφορες τιμές αναφοράς των
τιμών του PSA σε σχέση με την ηλικία, ώστε να μπορεί να γίνει μία
καλύτερη αξιολόγηση των πιθανοτήτων εμφάνισης καρκίνου του προστάτη από την μία
και για την αποφυγή άσκοπων βιοψιών του προστάτη στα πλαίσια διερεύνησης
πιθανού καρκινώματος σε αυτόν από την άλλη.
Ο χρόνος ημίσειας ζωής του PSA είναι 2-3 ημέρες.
ΚΛΙΝΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ
ΦΥΣ.ΤΙΜΗ: 0-4 ng\ml.
AΥΞΗΣΗ ΣΕ:
Παρουσία νόσου στον προστάτη, βιοψία, διορθικό υπερηχογράφημα. Η δακτυλική
μπορεί να αυξήσει την τιμή του PSA αλλά δεν είναι κλινικά σημαντική
ΜΕΙΩΣΗ ΣΕ:
Εκσπερμάτιση, φιναστερίδη, προστατεκτομή.
O Oesterling το
1993 μελέτησε ένα μεγάλο αριθμό ατόμων χωρίς καρκίνο του προστάτη και καθόρισε
τις φυσιολογικές τιμές ανάλογα με την ηλικία.
Γενικά τα
επίπεδα του PSA αυξάνουν κατά 0,04ng\ml το χρόνο ή κατά 3,2% το χρόνο για ένα
άτομο ηλικίας 60 ετών.
40-50 = 0- 2,5
50-60 = ως 3,5
60-70 = ως 4,5
70-80 = ως 6,5
ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ PSA ΠΑΡΑΤΗΡΕΙΤΑΙ ΣΕ :
• ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΗ
• ΚΑΛΟΗΘΗΣ ΥΠΕΡΠΛΑΣΙΑ
• ΠΡΟΣΤΑΤΙΤΙΔΑ
• ΕΜΦΡΑΚΤΟ
• ΒΙΟΨΙΑΠΡΟΣΤΑΤΗ
• ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΕΡΕΘΙΣΜΟΙ
Μία τιμή μεγαλύτερη του 4 ng/ml φαίνεται να είναι το κατώφλι πάνω από το
οποίο θα ζητηθεί να γίνει βιοψία αν και η ειδικότητα της εξέτασης είναι αρκετά
χαμηλή για τιμές μικρότερες των 10 ng/ml.Το γεγονός ότι ένα ποσοστό 25%-40%
ανδρών με τιμές PSA 4-10 ng/ml θα έχουν καρκίνο του προστάτη σημαίνει αυτόματα
ότι το 60%-70% των ανδρών με τιμές PSA 4-10 ng/ml θα υποβληθούν σε βιοψία που
δεν είναι απαραίτητη. Από την άλλη όμως, όταν συγκρίθηκαν άνδρες με τιμές PSA
<1ng 10="10" 2-3="2-3" 7="7" b="b" ml="ml" ng="ng">Επίπεδα του PSA πάνω από
10ng/ml θέτουν μόνο την υποψία για καρκίνο του προστάτη , με ένα ποσοστό
ανίχνευσης πάνω από 30%. Αν υπάρχει και μια μη φυσιολογική δακτυλική εξέταση, η
υποψία γίνεται ακόμη ισχυρότερη. Τονίζεται ότι μια φυσιολογική τιμή PSA δεν
πρέπει να εφησυχάζει τον εξεταζόμενο.
Σύμφωνα με τα
παραπάνω διαπιστώνεται ότι το PSA δεν είναι ένας απόλυτος καρκινικός
δείκτης και η αξιολόγηση του ως τέτοιου είναι συνδυασμός των διάφορων μορφών
του , του ιστορικού και της κλινικής εξέτασης του ασθενούς .
Το PSA δεν
μπορεί να αποτελέσει τη μοναδική εξέταση για την εκτίμηση της παθολογίας του
προστάτη , πρέπει πάντα να γίνεται δακτυλική εξέταση και διορθικό
υπερηχογράφημα του προστάτη για να εκτιμηθεί η πιθανότητα ύπαρξης καρκινώματος
ή όχι .
Έτσι
ο λόγος του ελεύθερου προς το ολικό PSA σήμερα είναι ένας
δείκτης αν και όχι απόλυτος ,ο οποίος σε συνδυασμό με την τιμή του
ολικού PSA μπορεί να μας δώσει σημαντικές πληροφορίες για την
πιθανότητα καρκινώματος ή μη στον προστάτη και την αποφυγή άσκοπων βιοψιών
.
Επίσης
έχει σημαντικό ρόλο στην πρώιμη διάγνωση περιπτώσεων καρκίνου ως και
μια δεκαετία πριν από την κλινική διάγνωση. Για παράδειγμα 8-10
χρόνια πριν την διάγνωση, τα επίπεδα του PSA δεν διαφέρουν μεταξύ καλοήθειας
και καρκίνου, ο λόγος όμως fPSA / fPSA μειώνεται σημαντικά στις
περιπτώσεις κακοήθειας.
Σύμφωνα
με τα παραπάνω έχουν καθοριστεί διάφορες τιμές του ολικού και του της % λόγου
του ελεύθερου προς το ολικό PSA που μας δίνουν την δυνατότητα να
αξιολογήσουμε καλύτερα ασθενείς οι οποίοι έχουν αυξημένο κυρίως
ολικό PSA .
•
Σε τιμές PSA
4-10 ng/ml το όριο του λόγου fPSA/ fPSA πρέπει να είναι υψηλό γύρω στο 0,24 για
να αποφευχθούν αρνητικές
•
Σε τιμές fPSA
3-4 ng/ml το όριο του λόγου fPSA/ fPSA πρέπει να μεγαλύτερο του 0,19 .
Εκτός του ολικό
και το ελεύθερο PSA σημαντικό ρόλο έχουν και άλλοι παράμετροι του PSA όπως ο
ρυθμός αύξησης του PSA και ο λόγος του ολικού PSA προς το μέγεθος του προστάτη
έπειτα από διορθικό υπέρηχο για την εκτίμηση της πιθανότητας κακοήθειας του
προστάτη και για την παρακολούθηση μετά από θεραπεία για τον καρκίνο του
προστάτη .
Όλα τα παραπάνω δείχνουν την αξία που έχει το PSA μέχρι σήμερα για την
εκτίμηση του προστάτη , για τον λόγο αυτό συστήνεται στην Αμερική να γίνεται
εξέταση του PSA από την ηλικία των 40 ετών και κάθε χρόνο και στην Ευρώπη από
την ηλικία των 49 ετών και κάθε χρόνο μαζί με κλινική και υπερηχογραφική
εξέταση του προστάτη.
