Πολύ πριν ο Robert Atkins σχεδιάσει τη δίαιτά του, ο Vilhjalmur Stefansson πήγε στους Εσκιμώους. Το 1928, ο εξερευνητής του αρκτικού κύκλου έγινε ένας από τους πρωτοπόρους της υψηλής σε πρωτεΐνη δίαιτας όταν τέσταρε αν ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει τρώγοντας μόνο κρέας....
Δεν ανησυχούσε και πολύ, αφού είχε ήδη επιζήσει ακολουθώντας τη δίαιτα των Ινουίτ, που περιείχε καριμπού, ψάρια και λίπος φάλαινας.
Δεν ανησυχούσε και πολύ, αφού είχε ήδη επιζήσει ακολουθώντας τη δίαιτα των Ινουίτ, που περιείχε καριμπού, ψάρια και λίπος φάλαινας.
Προσπαθούσε, όμως, να κερδίσει υποστηρικτές. Μετά από ένα χρόνο αποκλειστικής κρεατοφαγίας είχε αδυνατίσει δύο κιλά, αλλά κατά τα άλλα ήταν υγιής. Για να είμαστε ειλικρινείς, ένας ερευνητής είχε αναφέρει στην αρχή της δοκιμής ότι «ο Stefansson έχει αναπτύξει δυσκοιλιότητα και κατά καιρούς αποζητά επίμονα κάποια συγκεκριμένα φαγητά, ειδικά μυαλά μοσχαριού».
Οι δικές μου επιθυμίες για μοσχάρι κλίνουν μάλλον προς το τας κεμπάπ παρά προς τους εγκεφάλους. Και πάλι, ο Stefansson είναι για μένα αδελφή ψυχή, γιατί κι εγώ τρώω όπως οι Εσκιμώοι.
Εντάξει, δεν τρώω χάμπουργκερ με καριμπού, αλλά τρώω ελάχιστα λαχανικά. Εκτιμάται ότι τα φρούτα και τα λαχανικά αποτελούν το 4% της παραδοσιακής διατροφής των Εσκιμώων. Κάπου τόσο τρώω κι εγώ - αν συμπεριλάβεις την κέτσαπ. Για σχεδόν τρεις δεκαετίες έχω αποφύγει να μασήσω οτιδήποτε μεγαλώνει στη γη ή πέφτει από δέντρα. Αν και τα περισσότερα παιδιά εγκαταλείπουν κάποια στιγμή τη φάση που μισούν τα λαχανικά, εγώ το έπαθα όταν μεγάλωσα. Οταν ήμουν αρκετά μεγάλος για να μπορώ να διαλέγω τι τρώω, επέλεξα να μην τρώω λαχανικά.
Ξέρω ότι η δίαιτά μου έχει μειονεκτήματα και ότι οι περισσότεροι άνθρωποι νομίζουν ότι είμαι ψυχοπαθής. Κάποια στιγμή είχα πάει να πάρω ένα σάντουιτς. Οταν έφτασε η σειρά μου, πίσω μου είχα μία ουρά δέκα άτομα. Ο αεικίνητος σαντουιτσάς με ρώτησε τι ήθελα να βάλω μέσα. «Λουκάνικο, μπιφτέκι, ζαμπόν, μπέικον». Είναι η μοναδική φορά που έχω δει αυτούς τους σαντουιτσάδες να κολλάνε. Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα: νιώθω τέλεια. Νομίζεις ότι δεν γίνεται; Κι όμως, είχα δύο πέτρες στα νεφρά, αλλά πέρα από αυτό, το ιατρικό ιστορικό μου δεν έχει κανένα άλλο σκαμπανέβασμα. Καταλαβαίνω ότι υπάρχουν διάφορες αιτίες για την ασυμπτωματική ύπαρξή μου, αλλά στοιχηματίζω στην πιο αμφιλεγόμενη: ότι τα φρούτα και τα λαχανικά απλώς δεν είναι απαραίτητα για την επιβίωσή μας.
Εγώ στο μικροσκόπιο
«Είσαι ο κλασικός παράξενος στο φαγητό» μου λέει η Marcia Pelchat, διατροφική ψυχολόγος στο Monell Chemical Senses Center στη Φιλαδέλφεια. «Κάποια στιγμή δούλευα με κάποιον που τρεφόταν μόνο με πατατάκια, κόκα-κόλα και κάπου κάπου λίγα θαλασσινά. Ηταν ένας στιβαρός, υγιής άντρας. Οι άνθρωποι γενικά επιβιώνουν ακολουθώντας ιδιαίτερα ακραίες δίαιτες». Κάνει μία παύση. «Τρως προϊόντα ολικής άλεσης;».
«Οσο μπορώ».
«Αυτός είναι ένας από τους λόγους, για τους οποίους είσαι ακόμη ζωντανός».
Υπερβάλλει, μάλλον. Οι περισσότεροι όταν ακούν ότι έχω περάσει ένα τέταρτο του αιώνα χωρίς τα οφέλη του ικανότερου οπλοστασίου που προσφέρει η φύση ενάντια στην ασθένεια υποθέτουν αυτομάτως το χειρότερο. Αλλά στέκει τελικά αυτή η προδιάθεση υπέρ της πρασινάδας; Ελπίζω να μάθω με τη βοήθεια μιας σειράς από διαγνωστικά τεστ τελευταίας εσοδείας.
Η πρώτη μου εξέταση είναι ένα πακέτο 38 σελίδων. Νιώθω σαν να κρατάω τη μοίρα μου στα χέρια μου. Είναι μία εξέταση βιοδεικτών: μετράει τα πάντα, από την απλή LDL χοληστερόλη μέχρι την αιματολογική σπαζοκεφαλιά «αντίσωμα ριβοσωματικής πρωτεΐνης C» (ένας δείκτης για αγγειακές ασθένειες όπως ο λύκος). Υπάρχουν περίπου 250 τέτοιοι βιοδείκτες, που όλοι μαζί είναι σχεδιασμένοι να δημιουργήσουν ένα ολοκληρωμένο προφίλ της υγείας και των παραγόντων κινδύνου μου. Το κόστος είναι πέντε φιαλίδια αίμα και 2.500 ευρώ. Η ασφάλεια δεν καλύπτει αυτήν τη δαπάνη, οπότε οι ενέσεις είναι το λιγότερο.
Ο γιατρός που μου εξηγεί τα αποτελέσματα είναι ο George Rodgers, πρόεδρος και ιατρικός διευθυντής του εργαστηρίου που κάνει την εξέταση. Αφού μιλάμε λίγο για τις διατροφικές ιδιοσυγκρασίες μου αρχίζουμε να εξετάζουμε τους βιοδείκτες καρκίνου. Μου εξηγεί ότι από το PSA (προστατικό αντιγόνο) μέχρι το CEA (καρκινοεμβρυϊκό αντιγόνο), τα αποτελέσματά μου είναι μες στο κανονικό πλαίσιο. Ανακουφίζομαι, ειδικά όταν μαθαίνω ότι το CEA είναι ένας βιοδείκτης για καρκίνο του παχέος εντέρου. Η ασθένεια σκότωσε τη γιαγιά μου κι αυτό με κάνει να έχω μιάμιση φορά περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξω την ασθένεια από κάποιον με καθαρό οικογενειακό ιστορικό. Πριν από κάποια χρόνια, ένας γαστρεντερολόγος είχε ρίξει μια ματιά στο παχύ μου έντερο και μου είχε πει ότι όλα πάνε καλά. Τώρα που έχω και τα αποτελέσματα του CEA αρχίζω να παίρνω τα πάνω μου.
Ο Rodgers μου κόβει τη φόρα. Μου λέει ότι, αν και προσπαθώ να αντισταθμίσω τη σαρκοφαγία μου με προϊόντα ολικής άλεσης, η έλλειψη φυτικών ινών στην διατροφή μου μπορεί να στρώνει το έδαφος για μελλοντικούς όγκους. «Ερευνες έχουν δείξει ότι οι πλούσιες σε φυτικές ίνες διατροφές προστατεύουν από τον καρκίνο του παχέος εντέρου» μου λέει. «Ακόμα και σε ανθρώπους, όμως, που δεν τρώνε φυτικές ίνες, ο καρκίνος συνήθως δεν εμφανίζεται μέχρι την έκτη ή έβδομη δεκαετία της ζωής τους».
Τα υπόλοιπα αποτελέσματα φαίνονται θετικά. Ο Rodgers μου δείχνει δεκάδες βιοδείκτες, που βρίσκονται στην κατηγορία «χαμηλού κινδύνου» και που αντιπροσωπεύουν διάφορες ασθένειες, όπως ο διαβήτης και οι φλεγμονές. Ενώ έχω αρχίσει πάλι να αισθάνομαι καλά με τον εαυτό μου περνάει στα καρδιαγγειακά μου αποτελέσματα. «Το μοναδικό πρόβλημα φαίνεται να είναι μια αύξηση στην LDL χοληστερόλη σου» μου λέει. «Αυτή είναι η κακή χοληστερόλη. Καλό είναι να έχεις κάτω από 100. Εσύ, βέβαια, με 121 δεν είσαι πολύ ψηλά. Απλώς δεν είσαι σε ιδανικά επίπεδα».
Αυτό με ενοχλεί, αν και δεν θα έπρεπε. Οχι μόνο αποφεύγω τα φρούτα και τα λαχανικά, αλλά είμαι κι αλλεργικός στη γυμναστική. Καταφέρνω να περάσω μήνες χωρίς να αυξήσω τον κιρκάδιο ρυθμό μου. Οπότε μάλλον θα έπρεπε να είμαι ευγνώμων ότι οι λίγες καρδιαγγειακές γραμμές άμυνας που έχω (μονοακόρεστα λιπαρά, ιχθυέλαιο, πράσινο τσάι, μία πολυβιταμίνη) βοηθάνε ενάντια στην αθηροσκλήρωση.
Για πόσο ακόμη; Ο Rodgers μου δίνει την τελευταία εκτίμηση. «Μπορεί η διατροφή σου να μην είναι μία ιδανική μακροπρόθεσμα στρατηγική, αλλά αυτήν τη στιγμή που μιλάμε είσαι υγιής» μου επισημαίνει. «Στην ουσία, θα έλεγα ότι είσαι τόσο υγιής όσο και οι χορτοφάγοι πελάτες μας». Αναρωτιέμαι τι λέει αυτό για τους χορτοφάγους.
Στην έδρα του εχθρού
Μόλις έχω στείλει τα ούρα μου στη Βαλτιμόρη. Καταλαβαίνω ότι οι περισσότεροι θα μου έλεγαν απλώς να τραβήξω το καζανάκι. Αλλά το κούριερ είναι απαραίτητο για το επόμενο τεστ μου, το οποίο μπορεί να δει ακόμα βαθύτερα μες στο ανθρώπινο σώμα και να ρίξει φως στα πρώτα σημάδια ασθένειας.
Αναφέρομαι στο προφίλ οξειδωτικού στρες, που χρησιμοποιεί τα μαθηματικά για να στηρίξει την υπόθεση ότι ο καρκίνος, οι καρδιοπάθειες κι άλλες ασθένειες οφείλονται, σε μεγάλο βαθμό, σε ζημιά που κάνουν οι ελεύθερες ρίζες. Η διαδικασία είναι ένα είδος εσωτερικής βιομηχανικής μόλυνσης. Το σώμα καίει καύσιμα (θερμίδες) και παράγει απόβλητα (ελεύθερες ρίζες). Οπως οι μαύροι καπνοί που βγαίνουν από τις καπνοδόχους των εργοστασίων μπορούν να γίνουν επικίνδυνοι σε μεγάλες ποσότητες, το ίδιο γίνεται και με τις ελεύθερες βάσεις. Στη χειρότερη εκδοχή μπορούν να κάνουν αρκετή ζημιά στο DNA σου, έτσι ώστε να σχηματιστεί όγκος. Ή μία βουλωμένη αρτηρία.
Υπάρχουν μόνο δύο τρόποι για να περιορίσεις τις ελεύθερες ρίζες: να τρως λιγότερες θερμίδες ή να λαμβάνεις περισσότερα αντιοξειδωτικά, ουσίες που έχουν την ιδιότητα να εξουδετερώσουν αυτές τις βλαβερές ουσίες. Το πρόβλημα σε αυτήν τη λύση για κάποιον σαν εμένα είναι το μέρος όπου βρίσκονται τα περισσότερα από τα αντιοξειδωτικά: στο μανάβικο.
Για να μάθω τι ζημιά μπορεί να έχουν προκαλέσει οι ελεύθερες ρίζες έστειλα το προαναφερθέν δείγμα ούρων κι άλλα δύο φιαλίδια αίματος (αν δεν με καταστρέψει η διατροφή μου, τότε μπορεί να τα καταφέρει η αναιμία). Αυτήν τη φορά τα τεστ γίνονται από την Genox Corporation, στη Βαλτιμόρη. Είναι ένα από τα λίγα μικροβιολογικά εργαστήρια στον κόσμο που μετράνε τη ζημιά που κάνουν οι ελεύθερες ρίζες, καθώς και την προστασία που παρέχουν σε κάποιον τα αντιοξειδωτικά.
Ανοίγω τα πλέον πρόσφατα αποτελέσματά μου και βλέπω ότι έχω υψηλά σκορ σε δύο δείκτες οξειδωτικής βλάβης (τον 8-OHdG και τον hydroperoxides I) και χαμηλά σκορ στους υπόλοιπους. Γιατί δεν έχω συνολικά καλά ή κακά σκορ σε όλους τους δείκτες;
Ο Wayne Askew, ειδικός στα αντιοξειδωτικά και διευθυντής του Διατροφολογικού Τμήματος στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα, μου εξηγεί ότι ευθύνεται μάλλον η συνήθειά μου να πίνω ένα λίτρο πράσινο τσάι την ημέρα. Το πρόβλημα, μου λέει ο Askew, είναι ότι, αν και λαμβάνω πολλά αντιοξειδωτικά, δεν έχω και μεγάλο ρεπερτόριο. Συγκεκριμένα, μου τρέχουν οι θειόλες από τα μπατζάκια, αλλά δεν έχω μεγάλες ελλείψεις σε ουρικό οξύ, το οποίο αυξάνεται με την κατανάλωση φρούτων.
«Τα αντιοξειδωτικά λειτουργούν σαν ομάδα» μου εξηγεί ο Askew. «Σε μία ομάδα μπάσκετ υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που προσπαθούν για ένα σκοπό, αλλά όλοι κάνουν διαφορετικά πράγματα για να φτάσουν εκεί». Μπορεί να έχεις το ψηλότερο πεντάρι στον κόσμο, αλλά χωρίς την υποστήριξη της υπόλοιπης ομάδας δεν πρόκειται να καταφέρει πολλά.
Στην περίπτωση που δεν έχω πειστεί ότι η διατροφή μου μοιάζει με τον Shaquille χωρίς τον James, ο Askew μου δείχνει το τμήμα των αποτελεσμάτων που μετράει τα καροτινοειδή. «Εχεις χαμηλά επίπεδα λουτεΐνης και ζεαξανθίνης» μου λέει. «Αυτό θα έπρεπε να σε ανησυχεί περισσότερο απ’ ό,τι άλλο. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι οι άνθρωποι που πάσχουν από κηλιδώδη εκφυλισμό χάνουν την όρασή τους, λόγω οξειδωτικού στρες στην περιοχή του ματιού. Η λουτεΐνη και η ζεαξανθίνη είναι αντιοξειδωτικά που μπορούν να σε προστατεύσουν». Ωραία, αλλά πώς φτάνει η λουτεΐνη και η ζεαξανθίνη στο αίμα μου; Μέσω του σπανακιού και των χόρτων, τα δύο τρόφιμα που σιχαίνομαι περισσότερο σε αυτόν τον κόσμο.
Αλλαγή πορείας
Η τυφλότητα με τρομάζει, αλλά ακόμα πιο τρομακτικός είναι ο θάνατος. Οταν ο Askew ρίχνει την τελευταία ματιά στη βιοχημική κρυστάλλινη μπάλα του, η πρόβλεψή του μου θυμίζει πολύ αυτήν που μου έδωσε ο Rodgers. «Μπορεί να μην έχεις καθόλου προβλήματα και να καταλήξεις στα 70 σου με καρκίνο. Τότε θα πεις ότι μάλλον θα έπρεπε να τρώω λαχανικά». Βασικά δεν είμαι κι ένα ράκος από ελεύθερες ρίζες. Οι αρτηρίες μου δεν έχουν μετατραπεί σε εργοστάσια πλάκας. Δεν πήζω στους όγκους, κάτι που δεν αποδεικνύει και πολλά.
Αυτή είναι και η ετυμηγορία του Jeffrey Blumberg, διευθυντή του εργαστηρίου έρευνας πάνω στα αντιοξειδωτικά στο Jean Mayer USDA Human Nutrition Research Center on Aging στο πανεπιστήμιο Tufts. Ο Blumberg είναι υπεύθυνος για τις περισσότερες έρευνες, που δείχνουν ότι τα λαχανικά σού κάνουν καλό. Κανένας δεν έχει ασχοληθεί περισσότερο. Οπότε του παρουσίασα τα αποτελέσματα ενός ανώνυμου άντρα, που έφτασε στα μέσα της τέταρτης δεκαετίας της ζωής του χωρίς τη βοήθεια ενός ροδιού ή λίγου σπανακιού. Η απάντησή του θα μπορούσε κάλλιστα να ισχύει για τον Stefansson, ο οποίος ακολούθησε τη σαρκοφάγο πορεία του σε όλη τη ζωή του, μέχρι ένα θανατηφόρο εγκεφαλικό στα 83 του.
«Ο αντιχορτοφάγος σου απλώς αγνοεί τις συμβουλές, που προσφέρουν εδώ και δεκαετίες οι επιστήμες της διατροφολογίας και της βιοχημείας, όσον αφορά στην επίτευξη καλύτερης υγείας και μεγαλύτερης ζωής μέσω της διατροφής» μου λέει. «Ανεξάρτητα από το πώς είναι η υγεία του σήμερα, τα λειτουργικά του επίπεδα (γνωστικές λειτουργίες, αντοχή, δύναμη) δεν είναι τόσο υψηλά όσο θα ήταν αν έτρωγε υγιεινά. Θα μπορούσε να είναι "καλά" αντί για "όχι άρρωστος"».
Σε ένα επίπεδο ξέρω ότι έχει δίκιο. Αυτά που έχω παρουσιάσει ως απόδειξη εναντίον των φρούτων και των λαχανικών είναι απλώς η απουσία της ασθένειας. Με άλλα λόγια, το γεγονός ότι δεν έχω σκορβούτο δεν πάει να πει ότι είμαι υγιής. Επίσης, αν απαλλαχθώ από την άρνησή μου, θα παραδεχτώ ότι ένα μέλλον χωρίς ασθένειες είναι μάλλον ανέφικτο.
Το παράξενο είναι ότι είμαι χαρούμενος. Σαν τον Σκρουτζ τα Χριστούγεννα, μου δόθηκε μία ιδέα τού πού κατευθύνομαι, ενώ έχω ακόμη χρόνο να αλλάξω το πού θα καταλήξω. Δεν ξέρω αν θα μπορέσω να ανεχτώ τα σπανάκια και τα καρότα, αλλά για πρώτη φορά, εδώ και δεκαετίες, είμαι διατεθειμένος να προσπαθήσω.
